Γυναίκες στις Ένοπλες Δυνάμεις
ΦΩΤΟ: Η επιλοχίας Tεθωρακισμένων Δήμητρα Πουτούλη πάνω σε άρμα μάχης. (Φωτογραφίες: Νίκος Κοκκαλιάς)
Πώς είναι για μια γυναίκα να κάνει καριέρα στις Ένοπλες Δυνάμεις; Υπάρχει ισότητα στον στρατό; Τι γίνεται με την προσωπική ζωή και πώς σχολιάζει τις επιλογές τους το περιβάλλον τους;
Νίνα Μαρία Πασχαλίδου
«Τι δουλειά κάνει η μαμά σου;» ρωτάνε τον δεκάχρονο γιο της στο σχολείο. «Η μαμά μου οδηγεί τανκ», απαντά εκείνος, και οι συμμαθητές του τον κοιτάζουν με απορία. Για τη Δήμητρα Πουτούλη, επιλοχία Tεθωρακισμένων η οποία υπηρετεί στο ΚΕΤΘ, Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων, στον Αυλώνα, η ημέρα δουλειάς δεν είναι η συνηθισμένη. Η Δήμητρα είναι μία από τις γυναίκες που έχουν επιλέξει μια καριέρα στις Ένοπλες Δυνάμεις. Κάθε πρωί έρχεται στο στρατόπεδο για να «πιάσει δουλειά», ενώ ζει σε μικρή απόσταση από τον Αυλώνα, στη Χαλκίδα. Όπως μας λέει, η ειδικότητά της δεν είναι και η πιο συνηθισμένη στον Στρατό Ξηράς, όπου όμως οι γυναίκες όλο και αυξάνονται. Πρόσφατα μάλιστα, ο υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας ανακοίνωσε την πρόθεσή του οι γυναίκες να μπορούν να υπηρετούν εθελοντικά στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Οι γυναίκες βέβαια έχουν μπει σε υψηλά αξιώματα στον Στρατό Ξηράς, στην Αεροπορία και στο Ναυτικό εδώ και πολλά χρόνια, με το ποσοστό εκείνων που υπηρετούν ενεργά να ανέρχεται στο 16,4%. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΝΑΤΟ (2021) για την εκπροσώπηση των δύο φύλων, το ποσοστό των γυναικών που υπηρετούν ενεργά στις Ένοπλες Δυνάμεις των κρατών-μελών της Συμμαχίας, κυμαίνεται από 0,3 έως 20%. Συγκεκριμένα, τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται σε Αυστραλία (19,9%), Ουγγαρία (19,7%), Ουκρανία (17,8%) και ΗΠΑ (17,4%), ενώ τα χαμηλότερα σε Αυστρία (3,9%), Κολομβία (1,9%) και Τουρκία (0,4%).
Γυναίκες στα άρματα
Στο στρατόπεδο του Αυλώνα, η θέα της Πάρνηθας είναι συγκλονιστική. Η Δήμητρα Πουτούλη καταφθάνει πάνω στο άρμα μάχης Leopard 2HEL μαζί με το υπόλοιπο πλήρωμα. Οι ασκήσεις με το τανκ είναι μέρος των καθηκόντων της. Για την 38χρονη μητέρα δύο παιδιών, ένα από τα βασικότερα κίνητρα που την οδήγησαν στον στρατό ήταν η ιδέα της προσφοράς στην πατρίδα. Μεγαλωμένη στη Λάρισα, είχε «εικόνες από μικρή», όπως δηλώνει στο «Κ». Το σπίτι όπου μεγάλωσε έβλεπε σε στρατόπεδο και είχε «για θέα ένστολους και άρματα». Ίσως έτσι να γεννήθηκε μέσα της ο πατριωτισμός και η επιθυμία να υπηρετήσει την πατρίδα. «Μου άρεσε να πηγαίνω σε παρελάσεις, να παρακολουθώ. Έχω μεγάλη αγάπη στην πατρίδα», συνεχίζει, ενώ ετοιμάζεται να ανεβοκατέβει μερικούς λόφους με το άρμα.
Tο ποσοστό των γυναικών που υπηρετούν ενεργά στον ελληνικό στρατό ανέρχεται στο 16,4%, με το ποσοστό στα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ να κυμαίνεται από 0,3 έως 20%.
«Αν και λίγες, οι γυναίκες δεν αισθανόμαστε πια μοναξιά στον στρατό», λέει με αυτοπεποίθηση. Ένα πολύ θετικό βήμα είναι και το γεγονός πως όλο και περισσότερες γυναίκες ανεβαίνουν βαθμούς. «Έχουμε τις γυναίκες αξιωματικούς που είναι εδώ και μας καταλαβαίνουν όσο κανένας άλλος. Σήμερα όμως, και οι άντρες ενστερνίζονται κάποια πράγματα. Αυτή είναι και η μεγάλη αλλαγή. Υπάρχει μια ευαισθησία», τονίζει.
Ως μητέρα δύο παιδιών, αντιμετωπίζει ωστόσο και δυσκολίες. Θυμάται πως, όταν ήταν με μετάθεση στην Κω και έπρεπε να φύγει για αποστολή στο Λιτόχωρο, δεν είχε πού να αφήσει το παιδί της. «Ήταν και η πρώτη φορά που το άφηνα, ήταν μηνών τότε. Ήταν πολύ δύσκολο για μένα». Φυσικά βρέθηκε λύση, ωστόσο η Δήμητρα τονίζει την ανάγκη για ακόμη μεγαλύτερη στήριξη των γυναικών, με βρεφονηπιακούς σταθμούς και με άλλα μέτρα ενίσχυσης. «Με δύο παιδιά στο σπίτι είναι μεγάλες οι ανάγκες, πολύ απαιτητικό το πρόγραμμα. Έχω και σύζυγο στρατιωτικό. Χρειάζεται κατανόηση από όλες τις πλευρές, θέλει πολλή δουλειά και σε συνεργασία και με τον σύζυγο για να μπορείς να κάνεις το καθήκον σου».
Γυναικείο Top Gun
«Η εποχή που ζούμε είναι πρόκληση για τη γυναίκα, για όλες τις γυναίκες», λέει η μηχανικός αεροσκαφών Σοφία Παγανού, υπεύθυνη φόρτωσης (loadmaster), 38 ετών. «Όταν κάνεις μια δουλειά όπου δεν υπάρχει ούτε ωράριο ούτε προγραμματισμός, οι προκλήσεις είναι πολλές. Δεν έχω οικογένεια. Δεν είμαι παντρεμένη. Είναι δική μου επιλογή φυσικά. Είμαι σε σχέση. Δεν ήθελα να έχω κενά μέσα μου, ήθελα να είμαι στην αεροπορία, από παιδάκι το ήθελα. Δεν θα ήθελα να έχω ένα παιδί να με περιμένει πίσω και στην ουσία να μεγαλώνει με μια γιαγιά. Δηλαδή, αν φτάσω σε σημείο να κάνω παιδί, θέλω να είμαι δίπλα στο παιδί μου», τονίζει. «Αλλά αυτή είναι η δική μου άποψη και δεν αντιπροσωπεύω όλες τις γυναίκες που φοράνε στολή», καταλήγει.
Η Σοφία μάς υποδέχεται στην 354η Μοίρα Τακτικών Μεταφορών, στην Αεροπορική Βάση της Ελευσίνας όπου υπηρετεί. Ένα C-27J Spartan είναι έτοιμο να απογειωθεί και η Σοφία πραγματοποιεί τους τελευταίους ελέγχους. Με καταγωγή από το Λύκαιο όρος, θυμάται να πετάνε χαμηλά αεροσκάφη στις χαράδρες γύρω από το χωριό. «Ως παιδάκι έβλεπα και έλεγα “το μικρό χαμογελαστό αεροπλανάκι”. Αυτός ο ήχος, αυτή η δύναμη, η ιδέα της πτήσης χαράχτηκαν μέσα μου από τότε. Δεν είπα από την αρχή πως ήθελα να γίνω μηχανικός. Μου άρεσαν ωστόσο πάντα οι τεχνικές εργασίες, να φτιάχνω πράγματα. Πρώτη μου επιλογή ήταν η Σχολή Ικάρων. Ήθελα να γίνω ιπτάμενη. Δεν τα κατάφερα γιατί δεν πληρούσα τα κριτήρια. Και τελικά φοίτησα στη Σχολή Τεχνικών Υπαξιωματικών Αεροπορίας».
Η ειδικότητα της Σοφίας πέρα από τεχνικές απαιτήσεις έχει και σωματικές. «Είμαι από τις λίγες γυναίκες που έχουν παραμείνει κοντά στο αεροπλάνο, στην πίστα», εξηγεί. «Περίμενα αρκετά χρόνια για να έρθει η στιγμή να το βιώσω αυτό. Οπότε όποια δυσκολία και να συναντάω, δεν με πτοεί. Είναι μια πολύ απαιτητική δουλειά, στην οποία χρειάζεται και ψυχικό και σωματικό σθένος. Μια γυναίκα πρέπει να καταβάλει παραπάνω δύναμη από έναν άντρα. Ναι, θα τα καταφέρει στο τέλος. Αλλά εννοείται πως πρέπει να ζορίσει περισσότερο το κορμί της. Γιατί ενώ είμαστε ίσοι ως οντότητες, ως άνθρωποι, δεν είμαστε ίδιοι».
«Εδώ δεν υπάρχει γυναίκα ή άντρας», μας λέει η ανθυποσμηναγός Νεονίλλη Γκιουλή, 25 ετών, ιπτάμενη στα Super Puma, στην 384η Μοίρα Έρευνας – Διάσωσης. Η νεαρή κοπέλα από την Αθήνα, απόφοιτος της Σχολής Ικάρων, είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμη να σώσει ζωές όπου χρειαστεί. «Επικρατεί μεγάλη ένταση και δεν υπάρχουν περιθώρια. Είμαστε σε επιφυλακή για την περιοχή του Νοτίου Αιγαίου, για διάφορα περιστατικά έρευνας – διάσωσης και αεροδιακομιδές. To βασικό είναι να υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ των συναδέλφων. Αυτός είναι και ο μοναδικός δρόμος προς την εξέλιξη μέσα από την αλληλοκατανόηση και τον σεβασμό.
»Δημιουργείται ένα συνεργατικό κλίμα το οποίο προάγει την ομαδικότητα. Ούτως ή άλλως, όλοι τον ίδιο σκοπό υπηρετούμε. Οπότε, προσωπικά, ως γυναίκα δεν αισθάνομαι κάτι διαφορετικό. Και το ελικόπτερο δεν αντιλαμβάνεται αν το πετάει άντρας η γυναίκα», συμπληρώνει αστειευόμενη. Για να επισημάνει πως «στην Πολεμική Αεροπορία οι γυναίκες στον επιχειρησιακό τομέα τα καταφέρνουν το ίδιο με τους άντρες συναδέλφους τους και κερδίζουν την εκτίμηση και τον σεβασμό».
«Όλοι τον ίδιο σκοπό υπηρετούμε. Οπότε, προσωπικά, ως γυναίκα δεν αισθάνομαι κάτι διαφορετικό. Και το ελικόπτερο δεν αντιλαμβάνεται αν το πετάει άντρας η γυναίκα». ―Νεονίλλη Γκιουλή, ιπτάμενη στα Super Puma
Τη ρωτάω πώς καταφέρνει να κρατάει ισορροπίες σε μια δουλειά με τόση αδρεναλίνη. «Προέρχομαι από μια πολύ υποστηρικτική οικογένεια, που πάντα στεκόταν δίπλα μου σε κάθε μου βήμα. Οπότε για μένα οι δικοί μου είναι πηγή έμπνευσης και δύναμης. Μου έμαθαν να πιστεύω στον εαυτό μου. Και η αδερφή μου ταξιδεύει στις θάλασσες. Είναι στο Εμπορικό Ναυτικό. Ο πατέρας μου και η μητέρα μου δεν είπαν ποτέ “είναι κορίτσια, δεν μπορούν”. Είπαν “ναι, μπορούν να καταφέρουν ό,τι θέλουν στη ζωή τους”».
«Εντός του πλοίου αντιμετωπιζόμαστε όλοι ως ίσοι»
Έτοιμη για φουρτούνες είναι και η Χριστίνα Κατσιμαγκλή, αρχικελευστής – σηματωρός στη φρεγάτα «Κουντουριώτης». Τη συναντάμε στον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας, όπου το πλοίο ετοιμάζεται για μία ακόμη αποστολή. Αυτό που ιντρίγκαρε τη Χριστίνα για να ενταχθεί στο Ναυτικό ήταν κυρίως τα ταξίδια, όπως μας λέει. «Με ιντρίγκαρε πάρα πολύ η ιδέα του Ναυτικού και είπα πως ως εμπειρία θα είναι μοναδική, γιατί σου δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσεις νέα μέρη. Με κάθε ταξίδι σου γεννιέται μια νέα εμπειρία στο Ναυτικό και έχω να θυμάμαι και καλές στιγμές και κακές στιγμές. Όπως το 2020, όταν βιώσαμε έντονη κινητοποίηση κατά την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό το περιστατικό έχει μείνει σε όλους ανεξίτηλο στη μνήμη, ήταν αυτό που μας έδωσε τη βεβαιότητα να πούμε ότι “ναι, είμαστε έτοιμες και να πολεμήσουμε άμα χρειαστεί”».
Για τη Χριστίνα, το βασικότερο εφόδιο που πρέπει να έχει κάποιος για να κάνει αυτή τη δουλειά, είναι η πειθαρχία. «Η δουλειά μας δεν είναι θέμα φύλου. Υπάρχει ισότητα και υποχρεώσεις και ευθύνες που είναι αντίστοιχες, είτε είσαι άντρας είτε είσαι γυναίκα. Οπότε δεν θεωρώ ότι υπάρχει διαχωρισμός στις Ένοπλες Δυνάμεις. Πρέπει να το θέλεις πολύ και να είσαι σίγουρη ότι αυτό θα μπορέσεις να το ακολουθήσεις για την υπόλοιπη ζωή σου. Δεν είναι πάντα εύκολο, ειδικά όταν λείπουμε για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όταν φεύγουμε ταξίδια. Λείπουμε για μήνες. Και σίγουρα, όταν έρθει η ώρα να κάνεις δική σου οικογένεια, αυτό είναι κάτι που πρέπει να υπολογίσεις».
«Σε εμάς τις γυναίκες αρέσει το Ναυτικό»
Μήνες στους ωκεανούς διανύει και η Ζωή Σαρίφα, 28 ετών, δίοπος, διαχειρίστρια Λογιστικού στη φρεγάτα «Αιγαίον». Μεγάλωσε στο Ναύπλιο και τη θάλασσα την αγάπησε από μικρή. «Όταν έβλεπα τους ανθρώπους που υπηρετούσαν στις Ένοπλες Δυνάμεις, με γοήτευαν πολύ. Τελείωσα και χρηματοοικονομικά μετά τη σχολή μου. Είδα τότε την προκήρυξη για τη θέση και σκέφτηκα ότι είναι μια ευκαιρία, να συνδυάσω την αγάπη μου για την πατρίδα και την κλίση μου στα οικονομικά», λέει η κοπέλα καθώς πηγαινοέρχεται στους διαδρόμους του πλοίου. «Σε εμάς τις γυναίκες αρέσει το Ναυτικό», λέει με χαμόγελο, «παρ’ όλες τις αντίξοες συνθήκες».
«Η δουλειά μας δεν είναι θέμα φύλου. Υπάρχει ισότητα και υποχρεώσεις και ευθύνες που είναι αντίστοιχες, είτε είσαι άντρας είτε είσαι γυναίκα». ―Χριστίνα Κατσιμαγκλή, αρχικελευστής – σηματωρός
Όλοι στο πλοίο βρίσκονται σε εγρήγορση, καθώς ετοιμάζεται να αναχωρήσει για αποστολή. Η Ζωή δεν μας αποκαλύπτει τον προορισμό. «Εντός του πλοίου θεωρώ ότι αντιμετωπιζόμαστε όλοι ως ίσοι. Έχουν γίνει πολλά ώστε οι άντρες να μας βλέπουν έτσι, αλλά και για να μη θέλουν οι γυναίκες ειδική μεταχείριση. Και το έχουν καταφέρει, σε μεγάλο βαθμό, και οι δύο πλευρές. Αναμφισβήτητα, όμως, υπάρχουν πράγματα που μπορούν να βελτιωθούν», προσθέτει. Όσο για τα νέα κορίτσια που επιθυμούν να μπουν στις Ένοπλες Δυνάμεις; «Θα τους έλεγα να δεχθούν την πρόκληση. Δεν θα είναι εύκολο, αλλά να είναι δυνατές και να μη σταματήσουν να παλεύουν γι’ αυτό. Σίγουρα όμως είναι ένα επάγγελμα που δεν μπορούν να το κάνουν όλες», λέει η Ζωή. «Κάθε πρωί αντικρίζεις έναν καινούργιο ουρανό. Τα ηλιοβασιλέματα, τα τοπία είναι μοναδικά. Τη νύχτα, στη μέση της θάλασσας, δεν υπάρχει φως πουθενά. Βλέπεις μόνο αστέρια. Και ονειρεύεσαι πως όλα είναι εφικτά».
